PCI và buôn lậu sừng
tê giác: Góc nh́n từ quốc tế
Phương Loan
Hội nghị Ngoại giao
diễn ra trong bối cảnh ngoại giao Việt Nam đang phải xử lư nhiều vấn
đề nhạy cảm liên quan đến nghi án hối lộ 2,6 triệu USD trong dự án
ODA của Nhật Bản và buôn lậu sừng tê giác Nam Phi. Tuần Việt Nam
trao đổi với các học giả hàng đầu nghiên cứu về Việt Nam.
Ḷng tin bị tổn hại
- Là một người nghiên
cứu về Việt Nam lâu năm ở nước ngoài, ông cảm thấy thế nào khi nghe
những thông tin gần đây của ngoại giao Việt Nam: x́ căng đan PCI với
2,6 triệu đôla tham nhũng ODA, buôn lậu sừng tê giác ở Nam Phi?
Gs. Carl Thayer:
Các vụ tham nhũng gần đây liên quan đến hối lộ quan chức ở thành phố
Hồ Chí Minh và việc lạm dụng đặc quyền ngoại giao trở nên "nổi tiếng"
bởi có lợi ích của nước ngoài liên quan. Điều quan trọng là không
phản ứng thái quá. Những vụ việc này cho thấy các cá nhân cụ thể bị
thôi thúc của ḷng tham đă tham nhũng. Việt Nam không phải là quốc
gia duy nhất có hiện tượng tham nhũng ở quan chức.
Gs. Brantly Womack:
Những x́ căng đan đó rất
nghiêm trọng đối với uy tín của Việt Nam.
ODA quan trọng cho Việt
Nam và các nhà tài trợ phải có ḷng tin rằng tiền của họ sẽ được sử
dụng thông minh và theo kế hoạch.
Vụ buôn lậu sừng tê giác
liên quan tới Đại sứ quán Việt Nam ở Nam Phi có thể ít quan trọng
hơn, nhưng trên thực tế, nó sẽ gây tác hại to lớn lên sự hiện diện
và uy tín của Việt Nam ở nước ngoài.
Quy tắc miễn trừ ngoại
giao đă tồn tại ngay từ những ngày đầu của ngoại giao ở Hy Lạp cổ
đại cũng như Trung hoa cổ đại. Điều này là cần thiết bởi các nhà
ngoại giao phải là đại diện của lợi ích và quan điểm của một quốc
gia khi được cử sang một quốc gia khác. Tuy nhiên, nếu nguyên tắc
miễn trừ ngoại giao được sử dụng cho hoạt động tội phạm, nó sẽ phá
vỡ ḷng tin của nước chủ nhà.
Vấn đề xảy ra ở Nam Phi
đặt ra những câu hỏi sâu sắc đối với ngoại giao Việt Nam. Đâu là vấn
đề gốc? Liệu đó có phải chỉ là một vài cá nhân tham lam? Liệu lương
thấp đối với các nhân viên làm việc ở nước ngoài có thể tạo nên động
lực cho các hành vi bất hợp pháp? Lương của các quan chức Việt Nam ở
nước ngoài so với với các nước ASEAN như thế nào?
Trong những năm 1980,
nhiều sinh viên người Việt tại Nga và Đông Âu đă nhận khoản thu nhập
từ việc đưa quần áo Levis từ Việt Nam và bán chúng cho những người
có nhu cầu và đưa những hàng hóa khác về Việt Nam. Đó là sự thích
ứng cần thiết đối với những khó khăn vào thời điểm đó, nhưng tôi tự
hỏi liệu nó có tạo nên một thói quen xấu về buôn bán bên lề của
người Việt ở nước ngoài?
Đảng cần hành động nhanh
và mạnh hơn cả Chính phủ
Gs. David Koh:
X́ căng đan PCI là cơ
hội cho Đảng Cộng sản Việt Nam mạnh tay trong chống tham nhũng. Làm
được điều đó, những người đang quan sát sự kiện này sẽ không nghi
ngờ về việc Đảng đứng đằng sau Chính phủ trong cuộc chiến chống tham
nhũng.
Trước đây, những người bị t́nh nghi tham nhũng thường ngay lập tức
bị đ́nh chỉ công tác và những người bị kết tội ngay lập tức bị cách
chức, đuổi việc. Được biết, quyết định cuối cùng cách chức những
người này phải có sự thông qua của Đảng. Sự chậm trễ của các quyết
định sẽ phản ánh rằng Đảng không mạnh mẽ trong chống tham nhũng.
Vào thời điểm hiện nay, Đảng Cộng sản Việt Nam cần hành động nhanh
chóng, trên thực tế, cần phải hành động nhanh chóng hơn cả Chính phủ.
Ngoại giao không chỉ là
câu chuyện h́nh ảnh. Nó trước hết là về lợi ích quốc gia. Trừ khi VN
nghĩ rằng bảo vệ các quan chức tham nhũng là nằm trong lợi ích quốc
gia của ḿnh, c̣n Đảng nên chỉ đạo Bộ Ngoại giao làm việc chặt chẽ
với các Chính phủ nước ngoài để ngăn chặn tham nhũng ở các dự án lớn
như vậy.
Với những dự án tham
nhũng được cung cấp tài chính từ các quỹ đi vay, chi phí chuyển giao
tăng lên trở thành một gánh nặng mà các quan chức tham nhũng hiện
tại đặt lên các thế hệ tương lai của Việt Nam.
Buôn lậu đă là vấn đề cũ
trong giới quan chức chính phủ được cử làm việc ở nước ngoài. Tôi
nghĩ những kẻ buôn lậu đă làm tổn thương nghiêm trọng h́nh ảnh quốc
gia. Buôn lậu sẽ khiến nước chủ nhà nghi vấn về tính liêm chính của
những người cầm hộ chiếu ngoại giao và hộ chiếu công vụ Việt Nam.
Mối bận tâm khác ngoài
lợi ích quốc gia?
- Liệu những vụ việc
này sẽ ảnh hưởng như thế nào tới ngoại giao Việt Nam, tới mối quan
hệ của Việt Nam với các nước hữu quan cũng như h́nh ảnh quốc gia của
Việt Nam, theo ông?
Gs. Carl Thayer:
Việt Nam đă có uy tín cao trên trường quốc tế nhờ vào các hoạt động
đối ngoại. Nhưng cùng lúc đó, Việt Nam cũng thu hút sự lưu tâm rộng
răi của giới kinh doanh quốc tế về mức độ rộng lớn của hoạt động
tham nhũng. Việt Nam đứng thứ 3 từ dưới lên trong các quốc gia về
tham nhũng chỉ sau Indonesia và Philippines.
X́ căng đan hối lộ PCI và vụ buôn lậu sừng tê giác sẽ không làm sứt
mẻ uy tín toàn cầu chung của Việt Nam. Nhưng các chính phủ nước
ngoài và các quốc gia tài trợ quốc tế sẽ quan sát cẩn thận cách phản
ứng của Việt Nam đối với những vụ việc này. Họ sẽ muốn nh́n thấy
những người có tội bị trừng phạt.
Gs. David Koh:
Như đă nói, các phái
đoàn ngoại giao Việt Nam có truyền thống mạnh mẽ và lâu dài về ḷng
vị tha và đặt quốc gia lên trên hết. Đây là thời điểm để phục hồi
truyền thống đó và đặt nó lên trên tất cả.
Thêm vào đó, Bộ Ngoại giao cũng cần nghĩ làm thế nào để có được
những cán bộ ngoại giao tốt hơn. Đây không phải là thời chiến và một
cách tự nhiên, có thể đoán rằng các cán bộ ngoại giao có những mối
bận tâm khác trong suy nghĩ của ḿnh, bên cạnh lợi ích quốc gia.
Xử nghiêm người có tội
bất kể chức vụ
- Từ bên ngoài quan
sát, ông nghĩ cộng đồng quốc tế trông đợi về phản ứng của Việt Nam
trước những vụ việc trên như thế nào?
Gs. Carl Thayer:
Cộng đồng quốc tế trông
đợi Việt Nam hành động nhanh chóng và minh bạch trong giải quyết hai
vụ việc đó.
Bộ Công an đă thành lập
tổ đặc nhiệm để tiếp hành điều tra x́ căng đan PCI. Cần có sự điều
tra nhanh chóng và không xảy ra vụ rửa sạch tội trạng. Nếu vụ việc
dẫn tới một phiên ṭa, quá tŕnh diễn tiến phải được mở rộng cho
công chúng, bao gồm cả người nước ngoài.
Đối với vụ buôn lậu sừng
tê giác, Nam Phi và cộng đồng quốc tế sẽ nh́n Bộ Ngoại giao hành
động xử lư quan chức đă bị phát hiện có trách nhiệm. Thêm vào đó, Bộ
Ngoại giao được trông đợi là sẽ có bước đi phù hợp để nhổ tận gốc rễ
việc lạm dụng quyền của các quan chức ngoại giao có thể xảy ra lần
nữa.
Gs. David Koh:
Cộng đồng quốc tế luôn muốn nh́n thấy tham nhũng ở Việt Nam bị hạn
chế tối đa. Do đó, tôi nghĩ, điều tra kỹ lưỡng mà không phải lo sợ
hay dành sự ưu ái ǵ, và với sự hợp tác chặt chẽ và hỗ trợ từ các
nguồn tin (bao gồm cả các Chính phủ nước ngoài) là cách để giải
quyết những vấn đề này. Điều quan trọng là đối với các vụ chống tham
nhũng phải hành động quyết đoán và nhanh chóng.
- Ông có tư vấn ǵ cho Việt Nam để khôi phục h́nh ảnh quốc gia
cũng như đạt được kết quả tích cực cho những nỗ lực phát triển quan
hệ với phần c̣n lại của thế giới?
Gs. David Koh:
H́nh ảnh quốc gia gồm
những ǵ? Đó không chỉ là ngoại giao hay trở thành dân tộc chủ nghĩa.
Đó là tất cả những ǵ mà quốc gia và nhân dân của một quốc gia làm.
Cải thiện h́nh ảnh quốc gia của Việt Nam bắt đầu không phải từ ngoại
giao (bởi v́ mọi người tin vào những ǵ họ thấy, không phải những ǵ
các nhà ngoại giao nói) mà từ trái tim và khối óc của mọi người Việt
Nam. Nó cần phải bắt đầu từ trong trường học và cách mà những người
trẻ được giáo dục.
Gs. Carl Thayer:
Việt Nam không
thể trông đợi rằng có thể thay đổi nhanh chóng quan điểm của quốc tế
về sự phổ biến của t́nh trạng tham nhũng tại Việt Nam. Tuy nhiên,
Việt Nam phải đánh giá lại chiến lược đối phó với tham nhũng trên
diện rộng và tham nhũng liên quan tới lợi ích nước ngoài hiện nay.
Cộng đồng quốc tế trông
đợi Việt Nam sẽ tuân thủ đúng các cam kết quốc tế của ḿnh. Việt Nam
phải thông qua và tuân thủ nghiêm túc dự thảo Chiến lược quốc gia
pḥng ngừa tham nhũng tới năm 2020.
Các nhà lănh đạo chủ chốt và các cơ quan chống tham nhũng phải hành
động một cách kiên định. Họ phải hành động một cách minh bạch và kẻ
có tội phải được trừng phạt đích đáng dù người đó ở vị trí nào trong
chính quyền.
Khuyến nghị quan trọng
nhất mà tôi có thể đưa ra là Việt Nam phải đặt ưu tiên trong triển
khai các chính sách chống tham nhũng và tổ chức tốt hơn các cơ quan
có trách nhiệm. Các Bộ trưởng phải chịu trách nhiệm trong triển khai
chính sách chống tham nhũng và khi họ thất bại, họ phải từ chức.
Hai là, Việt Nam cần cho
phép truyền thông, báo chí đóng một vai tṛ độc lập trong điều tra
và đưa tin về các vụ việc tham nhũng. Khi báo chí sai sót khi đưa
tin về những vụ việc như vậy, họ không nên bị xem là đă phạm tội.
Phương Loan
(thực hiện)
|
|
|
|
|
ODA quan trọng cho
Việt Nam và các nhà tài trợ phải có ḷng tin rằng tiền của họ
sẽ được sử dụng thông minh và theo kế hoạch. Mô h́nh cầu Thủ
Thiêm, một phần trong tổng thể dự án đại lộ Đông Tây liên quan
tới x́ căng đan đưa hối lộ của PCI. Ảnh: Tintuconline |
|
Gs. Brantly Womack:
Vụ buôn lậu sừng tê giác đặt ra nhiều câu hỏi cho ngoại
giao Việt Nam. |
|
Gs. David Koh:
Đến lúc Việt Nam phải khôi phục truyền thống ngoại giao đặt
lợi ích quốc gia lên trên hết. |
|
|
|
Gs. Carl Thayer:
Việt Nam phải đánh giá lại chiến lược đối phó với tham
nhũng trên diện rộng hiện nay. Ảnh TTO |
|
Nếu nguyên tắc miễn
trừ ngoại giao được sử dụng cho hoạt động tội phạm, nó sẽ phá
vỡ ḷng tin của nước chủ nhà. Ảnh: Tintuconline |
|