Thắp Nắng Bên
Trời
Hồ Trường An
Chương Sáu
Hàn Song Tường
Lắng Âm Vọng
Từ Đáy Thẳm Tâm
Tư
Qua Chùm Thơ
Trải Bao Ngày Tháng Cũ
Sau thi tập ''Viên
Sỏi Quê Hương'' tŕnh làng vào năm 1986 cho tới nay, cách 20 năm
qua, Hàn Song Tựng vẫn tiếp tục làm thơ, nhưng không cho in thành
tập thơ nào nữa. Suốt 20 năm, thơ của chị không cần phải có nhiều
thời gian để lột xác lần lần. Sau thi tập đầu tiên, chị không làm
thơ thời thế nữa. Đó là loại thơ nói lên niềm nhớ thương cố quốc,
thơ bài xích chế độ hà khắc đương thời, thơ kể lể chuyến vượt biển
t́m đất nước tự do, thơ tả oán cuộc sống mất điểm tựa trên đất nước
định cư... Đối với chị những đề tài đó đă được chị xếp vào xó kẹt dĩ
văng để chị mở cái nh́n khắp chân trời thi ca khoáng đạt hơn.
Ở quyển
''Thắp nắng bên trời'', tôi chọn một số thơ trong chùm thơ mà chị
đă gửi cho tôi vào thời kỳ văn tiết hương của mùa thu năm 2006. C̣n
ǵ thú vị hơn là lúc đọc thơ của Hàn Song Tường trong những buổi xế
êm đềm nhàn nhă khi khắp đất trời bên ngoài đang thiêm thiếp trong
tiết hàn nhuận bảng lảng bóng sa mù.
Hàn Song
Tường rất dễ tính trong t́nh bạn, nhưng rất khó tính trong công việc
sáng tác thi ca. Đối với chị sáng tác văn chương là một nổ lực hăm
hở, một cuộc canh tân không ngừng nghĩ. Nhà thơ nữ ấy đă phải sục
sạo khắp nơi để t́m cái đẹp ẩn mật của thơ. Ngoại cảnh, ngoại h́nh
sự vật lẫn vấn đề nội tâm, những vấn đề siêu h́nh kỳ bí.., vâng,
đúng vậy, chỗ nào cũng có hồng ân của Thượng Đế dành cho thơ. Trong
niềm sùng tín tri ân Thượng Đế mà vua David sáng tác những bài ''Thánh
vịnh'' (les Psaumes). Trong t́nh cảm pha trộn nhục cảm lứa đôi mà
vua Salomon dệt những bài ''Diễm t́nh ca'' ( c̣n gọi là ''Nhă ca'' /
''Cantique des Cantiques'') hàm nhuận luôn niềm gắn bó giữa con
người và Thượng Đế. Trong Tinh thần Bát-nhă của Phật giáo, các Thiền
sư nói lên những bài kệ thấm nhuần Thiền phong Thiền vị. Trong cảm
giác hâm hấp dục t́nh hay hừng hực khoái lạc xác thân mà Charles
Beaudelaire hay của Paul Verlaine sáng tác những bài thơ nhục cảm
ngợi ca hai bản mặt song đôi: hạnh phúc và đau khổ, khoái lạc và
chán chường.
Trong
thế giới mênh mông và phồn tạp của thi ca, chúng ta nếu hỏi Hàn Song
Tường đă nắm bắt được những ǵ? Chắc chị sẽ trả lời: ''Không được
điều ǵ cả, ngoài một vài kinh nghiệm sáng tác thơ''. Thật ra, ai
dám bảo ḿnh nắm bắt được quan niệm đúng đắn về thơ, về hạnh phúc mà
nhà thơ liên tục kiếm t́m? Ai dám bảo qua thi ca, ḿnh t́m được sự
giải thoát lớn lao cho cả cuộc đời ḿnh? Ai dám bảo nhờ thơ mà ḿnh
chứng ngộ vào cái bản thể cuộc sống, tức là sự thật đầu tiên và cuối
cùng của vạn pháp, của hiện hữu?
Hàn Song
Tường vốn thừa kinh nghiệm về thi ca. Nếu chị không nâng thơ ḿnh
lên một cương vị huy hoàng và cao ṿi vọi th́ cũng tháp cho thơ ḿnh
một đôi cánh bay cao hơn những người làm thơ theo kỹ nghệ hay làm
thơ theo tiểu công nghệ. Đề tài của thơ chị chưa hẳn là mới mẻ hơn
đề tài thơ của những nhà thơ trẻ nổi danh khác, nhưng sự diễn tả
của chị thật đặc sắc. Lại nữa, cách kiến trúc của nó không theo
đường nét cổ điển mà vạch lên những nét kỷ hà thuần chất sáng tạo,
hoặc vạch lên những đường nét tạo h́nh lạ lẫm. Xin đọc bài
Vết xâm
Có thể chuyến xe không đợi nữa
Chiều hoang vu nắng quái mênh mông
Sông chào đón dưới cơn mưa run rẩy
Mặt nước chao, nàng đă quá giang
Có thể chuyến xe rồi trở lại
Đưa nàng đi sau một lần đ̣
Bàn tay vẫy ngón xanh màu lá
Bỗng chập chùng như những cánh lan
Có thể nàng t́nh cờ trở lại
Đường năm xưa phố thị ngỡ ngàng
Chuyến xe đón nàng qua một dặm
Mưa mù trời dài mấy
quan san
Có thể chuyến xe c̣n chờ măi
Hàng trăm năm mục nát tan tành
Ôi! dấu tích hóa thành mặt nạ
Treo bên đời tựa một vết xâm
Ở đây, chuyến xe đ̣ và người hành khách bắt hụt nhau. Chuyến
xe có thể đi trước khi người hành khách đến. Nhưng người hành khác
là ai? Đó là nhân vật ở ngôi thứ ba trong danh xưng (nàng) và cũng
có thể đó là tác giả Hàn Song Tường. Nàng đoán có thể là chuyến xe
trở lại. Và nàng phân vân nghĩ rằng cũng có thể nàng trở lại để xe
đưa nàng trở về cuộc viễn du trên con đường kỷ niệm ướt mưa. Vẫn
chưa hết! Nàng lại giả dụ chuyến xe c̣n chờ nàng măi tới lúc nó trở
thành vật hư hoại phế thải để nàng nghĩ: ''Ôi! dấu tích trở thành
mặt nạ'' / ''Treo bên đời tựa một vết xâm''.
Chuyến xe ẩn dụ cho cái ǵ? Cho ai? Có phải người t́nh năm cũ
chăng? Hụt một chuyến xe trong buổi hoàng hôn nắng úa chỉ là một
việc quá đỗi tầm thường, nhưng sao khung cảnh và tâm t́nh trong thơ
gieo một nỗi bàng hoàng hiu hắt trong ḷng người đọc đến vậy? Và
dưới đáy thẳm của bài thơ như gờn gợn một nhân sinh quan bi đát nói
lên cái hạnh phúc lưôn tưột tầm tay với của con người. Con người bị
một nghiệp lực oan nghiệt cuốn hút nên cứ chạy sa đà trên những con
đường không bao giờ gặp lại người yêu dấu để cùng tới bến bờ hạnh
phúc.
Thơ Hàn Song Tường rất giản dị và trong sáng trong ngôn ngữ,
nhưng tâm t́nh trong thơ, t́nh ư trong thơ rất phức tạp. Nó gợi nên
một nền trời quang đảng phía trên mặt hồ phẳng trải gương, nhưng ai
biết mầm mống ác hiểm của thiên tai đă mai phục đâu đó, chờ cơ hội
thuận tiện để tác nghiệt lộng hành.
Cái mà tác giả ngỡ là hạnh phúc, là điều tốt đẹp đến ḿnh
lại hóa ra những cái tương phản, chẳng những không ăn khớp với hoài
băo của ḿnh mà c̣n làm ḿnh bị ṿ xé bởi cái trái cựa phũ phàng của
của nó.
Tháng giêng
Gió may thấm thía da người
Hóa ra phún thạch tơi bời lửa than
Trời ơi - Cái điệu nhân gian
Hụt chân để lỡ muộn màng tháng giêng
Như thế ở nhận xét đầu tiên, chúng ta bắt gặp Hàn Song Tường
làm thơ không phải để ngợi ca hạnh phúc, mà cũng không phải để khóc
gió than mây một cách hời hợt. Chị dù không có tham vọng đi vào cốt
tủy của thơ, nhưng chị với từng bước lặng lẽ âm thầm đưa thơ vào một
chiều sâu khả quan, vào một chiều rộng dàn trải trong tâm hồn người
đọc một niềm bâng khuâng man mác.
*
* *
Cái ngộ nghĩnh khả ái trong thơ của Hàn Song Tường là những
giấc mơ diễm ảo mà chị lồng vào người yêu của ḿnh như đem cái áo
hào hoa rực rỡ mặc cho chàng. Chị không cần biết áo ấy sẽ rộng hay
hẹp đối với chàng không? Tuy nhiên, chị vẫn yêu cái áo ấy nhưng lại
tưởng chừng ḿnh yêu người mặc áo. Thật ra, trong cuộc sống của đa
số chúng ta, mộng mơ và thực tại đâu có bao giờ ăn khớp vào nhau,
nếu không bảo là cả hai va chạm chan chát với nhau. Cuộc sống thực
tại thường thường không đáp ứng một chút ǵ cho kẻ nuôi giấc mơ lộng
lẫy bất tuyệt. Nó làm cho đương sự thất vọng đến độ dă dượi dại khờ.
Trong t́nh yêu, Hàn Song Tường nghĩ về người yêu qua những
biểu tượng rất thơ như nước mát, gió nhẹ, qua niềm bát ngát, thiết
tha. Chị gán rất nhiều cái đẹp mềm mại, dịu nhẹ, khinh khoái cho
chàng, nhưng chàng không đáp ứng cái hoài băo thiết thành của chị
được bao nhiêu. Có thể là chàng dè sẻn không ban bố cho chị những
điều mà chị mong mỏi. Cũng có thể chàng không có nhiều những cái mà
chị đă vẽ vời trong cơi mường tượng của chị. Xin đọc bài
Tâm ảnh
Em ngỡ chàng như nước
Lỡ trầm ḿnh xuống sông
Gịng sông vang tiếng khóc
Mai một cuộc t́nh hồng
Em ngỡ chàng như gió
Gởi đến chàng trang thơ
Thơ như đời em đó
Giữa một cuộc hư vô
Em ngỡ chàng bát ngát
Như mây trời mênh mang
Chờ một đêm ánh sáng
Về với bóng trăng lan
Em ngỡ chàng tha thiết
Lời vọng đến muôn thâu
Em hân hoan mừng nhận
Một chút t́nh rồi đau
C̣n oái oăm cay nghiệt hơn nữa là nhân vật xưng em (có thể là
tác giả) đi t́m cái đẹp qua lời đồn đăi hoặc trong cơi tưởng tượng
mà nàng đă từng ấp ủ bao năm. Nhưng khi nàng đến nơi th́ cái đẹp ấy
không c̣n nữa, đă hóa ra bóng khói h́nh sương tan trong ảo ảnh. Đó
là trường hợp nhân vật xưng em nh́n dáng núi in lên chân trời, nơi
bên kia núi có chàng thi sĩ cư ngụ. Sắc thúy màu lam của dáng núi ở
xa là một h́nh ảnh rất mộng rất thơ quyến rũ khách văn cảnh đến đó
t́m cái đẹp. Đó cũng như trường hợp cổ nhân nước Tàu vào rừng sâu
núi thẳm mùa xuân để nhặt nhạnh lông chim phỉ thúy (chim tră) và
t́m hái hoa thơm (thập thúy tầm phương). Nàng không thập thúy tầm
phương đâu, nàng chỉ mong gặp thi sĩ thần tượng của ḿnh. Thi sĩ một
khi đi vào văn chương đối với những tâm hồn lăng mạn th́ làm sao mà
chẳng tuấn nhă? Nếu không th́ họ cũng đượm đà nhuần thấm chất văn
thái tinh hoa. Chàng có thể như Tống Ngọc thời Xuân Thu Chiến Quốc
đă sáng tác bài ''Cao Đường phú'' đẹp như gấm, có thể như Lord Byron
với những thi tập trác tuyệt t́nh ư như ''Heures de loisir'' (''Giờ
nhàn hạ'') hay cũng có thể là một Xuân Diệu thứ hai nồng mặn t́nh
yêu qua thi tập ''Gửi hương cho gió''.
Nhưng than ôi, khi nàng qua tới bên kia núi th́ thi sĩ đă chết.
Ác nghiệp oái
oăm thế là đă đập tan giấc mộng đẹp mà nàng đă dày công nuôi dưỡng
trong dự tính từ bao lâu. Thật ra, núi chắc không thể đẹp như lúc
nàng trông từ xa, phong cảnh bên kia núi chắc chắn không phản ảnh
trung thực được những điều mà nàng đă tưởng tượng. Và c̣n thi sĩ đă
chết đêm qua trước khi nàng tới, có lẽ đă được mai táng gấp gáp rồi.
Chân dung và phong thái của chàng ra sao, nếp sống chàng thế nào th́
làm sao nàng biết được? Cho nên chàng vẫn măi măi là giấc mơ đẹp
tuyệt vời của nàng.
Cảnh ngộ nàng tuy có đau xót thật đấy, nhưng nh́n qua khía
cạnh tích cực th́ chúng ta lại thấy chàng sẽ muôn đời bất tử trong
tâm tưởng nàng. Con người thật của thi sĩ sẽ già, sẽ xấu và biết đâu
sẽ đổi tánh trái nết để rồi trở nên dễ ghét. Nhưng chàng thi sĩ
trong mơ của nàng sẽ trẻ măi, thơ mộng măi và khả ái măi do lớp hào
quang trong tâm tưởng nàng dệt nên.
Bài thơ ẩn dụ cho công việc đi t́m cái đẹp. Cái đẹp chỉ ở chỗ
từ xa nh́n tới, chỉ là huyễn ảnh như trăng lồng bóng đáy nước, như
hoa giả hiện trong gương. Tuy thế, cái ǵ trong vạn pháp và hiện hữu
này, dù là cơn mê hay cơn mộng ảo đi nữa vẫn có hai đối đăi nhau:
mặt tiêu cực lẫn mặt tích cực.
Bài thơ ''Núi biếc'' được Bác sĩ Nguyễn Đ́nh Phùng phổ nhạc và
được giọng hát vang vang âm vọng tiếng chuông mai của Thái Hiền diễn
tả rất điệu nghệ.
Núi biếc
Bên kia vùng núi biếc
Cỏ có xanh không anh
Em t́m đường sang đó
Chiều hạ nắng mông mênh
Lối xa xôi diệu vợi
Muôn chỗ không cơi bờ
Em một ḿnh qua núi
Triền dốc đá hững hờ
Phía bên kia núi biếc
Trời có gần không anh
Từng cơn mưa rất nhẹ
Buộc vào kiếp hư sinh
Em đă sang bên núi
Thi sĩ chết đêm qua
Ánh tà dương vời vợi
U uất hồn cỏ hoa
Em c̣n chờ mấy kiếp
Bên kia núi thanh b́nh
Chàng thi nhân lỗi hẹn
Cỏ đă lạc dấu chân.
Nhưng đă là thi sĩ, Hàn Song Tuờng đâu thể tránh né những giấc
mơ, những cái đă làm nên tâm hồn thi sĩ cho chị. Nếu lột trần những
ảo tưởng, những hoài băo, những hoài niệm, những h́nh bóng hạnh phúc
dĩ văng th́ làm sao tâm hồn chị được ph́ nhiêu? Làm sao cảm hứng chị
được phong phú?
Dung nhan
Em như một vạt nắng
Nằm hắt hiu trên anh
Màu da vàng quê mẹ
Cũng ửng sầu mong manh
Em như một tia sáng
Chiếu nhẹ vào mắt anh
Mắt sâu bao đêm thức
Quê hương đă nhọc nhằn
Em như một làn nước
Quay ṿng bên ḿnh anh
Nước hải hà muôn sắc
Chảy nguyên gịng vô sinh
Em như một cơn gió
Thổi vật vờ tóc anh
Tóc xanh giờ đă bạc
Sông núi cũng vị t́nh
Em như một bóng mát
Đứng dịu dàng bên anh
Nào ngờ cơn băo động
Nên c̣n mẫi lênh đênh
Và chị cứ mơ, cứ ôm bóng trăng lạnh để mường tượng cơi thơ, cứ
thêu thùa những bông hoa trên nền nhung vóc lụa để nghĩ về một vườn
thượng uyển trên trang sách dị sử kỳ t́nh. Nhưng khi tỉnh ra, vườn
thượng uyển chỉ là một cuộc đời bị bóc trần, bị bôi rửa lớp sơn ảo
mộng. Người thi sĩ đó đă gặp nhiều mất mát. Nhưng quả thật chị có
thật sự mất sạch sành sanh không? Quả thật chị chẳng c̣n một mảnh
vụn nhỏ nhặt tích cực nào không? Xin thưa, vẫn c̣n chứ bộ. Đó là
những tác phẩm văn chương nói chung, những thi phẩm nói riêng để chị
làm đẹp tâm hồn người thưởng ngoạn đồng điệu.
Kiếp xưa
Vườn thượng uyển sẽ xa vời cách biệt
Cơi riêng chàng lưu luyến đă bao năm
Em nữ tính ngủ vùi trong dốc núi
Triền miên sầu sỏi đá cũng ăn năn
Em thoáng chốc hiểu chàng từ tiền kiếp
Như mây hoang vẫn mải miét phiêu linh
Em thoáng chốc yêu chàng từ ngàn kiếp
Bắt gặp bên đời nỗi khổ lênh đênh
Vườn thượng uyển sẽ trầm kha măi măi
Em dẫn chàng ra khỏi mịt mù
Em đứng bên chàng nh́n người quá khứ
Nghe gịng đời xuôi ngược để ưu tư
Ngay xưa cũ ném xuống đời mộng mị
Vết dấu xưa đă mù mịt tan hoang
Em đứng ngắm muôn trùng xa khuất măi
Khốn khổ một đời cũng đủ chung thân
Vết thuơng cũ chợt gần như dấu tích
C̣n trên cây vườn thượng uyển u sầu
Em dẫn chàng xa vùng trời lận đận
Bỏ lại đời mưa núi cảnh trầm luân
Hàn Song Tường sau khi ra khỏi cái vườn ảo mộng được ngụy
trang là vườn thượng uyển chẳng ''khốn khổ một đời cũng đủ chung
thân'' (sic) đâu. Chị c̣n lời lăi nữa là khác v́ chị đă nắm bắt hạnh
phúc khi: ''Em dẫn chàng xa vùng trời lận đận''/ ''Bỏ bên đời mưa
núi cảnh trầm luân'' (sic). Đă vậy chị c̣n có thêm một bài thơ sâu
sắc ư t́nh như bài thơ ''Kiếp xưa'' này.
*
*
*
Hàn Song Tường sở trường làm thơ t́nh yêu. T́nh yêu trong thơ
của chị không sướt mướt tỉ tê nhưng thật ra t́nh ư lại không đơn
giản như trong thơ của Mai Quư Phi (t́nh địch của Dương Quư Phi),
như Tiết Đào, như Ngu Huyền Cơ thuở Thịnh Đường... Thơ chị có một
t́nh ư ẩn mật hơn, viễn thâm hơn, như thơ của Elizabeth Barrett
Browning (người Anh). Nữ sĩ Elizabeth Barrett Browning (1806 -
1861) trong thi tập ''Les Sonnets de la Portugaise'' (''Những bài
thơ của cô Bồ-đào-nha'', năm 1850) diễn tả sự đam mê thần bí mà bà
đă cảm nhận ở chồng bà tức là thi sĩ Robert Browning. Ngay cả Nữ
nam tước Hélène de Ruylen de Nyevelt chỉ là một tên tuổi lu mờ trên
thi đàn nữ giới của Pháp vào thập niên 10 trước những tay gạo cội
thi ca phái nữ như Nữ bá tước Anna de Noailles, nữ sĩ gốc Mỹ Natalie
Clifford Barney, nữ sĩ gốc Anh Renée Vivien, nữ sĩ Lucie Delarue
Madrus. Nhưng thơ t́nh yêu của bà cũng đáng cho chúng ta suy nghĩ
lắm chứ:
T́nh yêu của những niềm cô đơn tuyệt đẹp
Đă len vào trái tim cay đắng của tôi
Này đây tập hợp chuông ḥa âm xanh lơ
của mùa Đông
Ném vào khúc nhạc dạo
Làm thơ t́nh yêu mà không có đam mê, không có khổ lụy tiếp sau
thời gian nồng mặn ân t́nh th́ lấy cái ǵ để làm ra một chặng tâm
t́nh ướt át sương mưa hay một đoạn đời giông băo theo nhu cầu cổ
điển của lối sáng tác thơ t́nh? Trong cái mẫu số chung của thơ t́nh
nếu chúng ta cứ ngoan ngoăn đi theo đường cũ lối ṃn đă vạch sẵn th́
chúng ta chỉ đưa thơ của ḿnh vào một khối đông chung chung, thiếu
bản sắc, thiếu tinh thần sáng tạo. Hàn Song Tường vẫn tuân phục cái
mẫu số chung đó. Nhưng chị vẫn mang nó đi xa hơn: vào trong vấn đề
siêu h́nh, vào trong cái oan khiên thần bí, vượt hẳn cái đo lường và
cái ṿng hiểu biết của con người.
Nhân ảnh
Người như sông sâu
Người như cửa biển
Tôi bơi giữa gịng
Mắc cạn bao năm
Tôi mắc cạn
Bởi gịng sông nhỏ bé
Bởi người quên là sóng nước bao la
Tôi xoay chiều
Trăm lần khó thoát
Nên mù mờ như cánh nhạn bay qua
Người như núi đồi
Người như hoa cỏ
Tôi thu ḿnh ẩn náu
Giữa thiên nhiên ḷng rướm máu thương
thân
Có biết đâu ngàn thu hàng lau lách
Cứa nát tay tôi
Một điệu ân cần
Người như ngọc ngà
Quên ḷng cứu khổ
Nên bọt bèo bám măi lấy chân tôi
Cánh cửa mở
Cánh cửa vừa hé mở
Con thiêu thân chưa thoát dương trần
Người cho tôi ánh sáng phù sinh
Chiếc gương nhân thế
Và nhă nhạc thoát hai từ muôn kiếp
Một ṿng hoa
Những gai nhọn khổ đau
Người như sách đèn
Đọc suốt thâu đêm
Tôi năm khóc giữa những trang sầu muộn
Người tài tử
Như trăng sao vời vợi
Như t́nh yêu tha thiết măi trong tôi
Chất liệu trong thơ t́nh yêu của Hàn Song Tường không mấy đơn
giản nên rất khác biệt chất liệu dành cho thơ tiền chiến. Chúng kín
đáo hơn, sắp đặt khéo léo nên có dáng dấp mới lạ hơn. Và chúng có
một sự dung chứa biết bao t́nh ư mà tác giả muốn thố lộ, muốn khai
triển. Ba câu thơ: ''Tôi mắc cạn'' / ''Bởi gịng sông bé nhỏ'' / ''Bởi
người quên là sóng nước bao la'' quá mênh mông diệu vợi ư t́nh mà
mỗi độc giả chúng ta sẽ có một lối chiêu cảm riêng, nhưng chúng ta
khó mà giải thích rành mạch.
Cuộc t́nh trong thơ của Hàn Song Tường đôi lúc làn lạt như
khói rạ đốt trong cánh đồng rực rỡ nắng trưa. Ư t́nh của chị hơi
khép kín. Khung cảnh t́nh tự không thơ mộng, không trăng sao làm
nhân chứng, không trời nước lồng bối cảnh như các bối cảnh trong
những bài thơ lăng mạn lỗi thời. Chính cái khung cảnh tầm thường với
nhà ga xe lửa, hành lang pḥng trọ, quán nước khiêm tốn, câu chuyện
cô gái ma đứng trên tàu tị nạn, ngọn đèn lù mù trong toa xe lửa, con
đường về ướt mưa mới làm cho không khí (ambiance) và những nét tạo
h́nh khi đi vào thơ của chị trở nên lạ lẫm bất ngờ, mới mẻ một cách
kỳ đặc. Chúng không rơi vào những h́nh ảnh đă bị dùng đến độ ṃn hao
trong các bài thơ t́nh của những nhà thơ c̣n nuối tiếc ánh tà dương
của thơ t́nh yêu thời tiền chiến. Trong thơ có nắng vàng rực rỡ dưới
ngàn cây, nhưng khung cảnh lại đi vào tâm hồn độc giả bằng thứ ánh
sáng héo úa v́ cảnh hẹn ḥ không sôi nổi, không bừng bừng ngọn lửa
đam mê. Lại nữa câu chuyện ma quái, quán nước hiu quạnh làm cho
không khí thêm tẻ ngắt nếu không bảo là thê luơng. Cuộc hẹn ḥ t́nh
tự có vẻ lạc loài đứng khép nép bên lề cảm xúc hăm hở nồng nàn của
những kẻ si t́nh đắm đuối nhau. Rồi câu chuyện về quê hương tổ quốc
càng đẩy xa cuộc t́nh tự ra khỏi lạc thú gối chăn ướt sũng mạch ân
t́nh. H́nh như nàng và chàng t́m nhau để tạm rời xa nỗi cô đơn
thường nhật, để trốn ám ảnh bông lông mơ hồ hơn là để làmcuộc giao
thoa giữa hai tâm hồn và giữa hai thân xác.
Giọt lệ
......
......
Buổi hẹn ḥ trễ muộn
Tháng sáu nóng nực
Trường lớp đă nghỉ hè
Anh đón em ở ga xe lửa
Dáng anh hiu quạnh như gă mất nước
Trông lang thang
Tội nghiệp biết bao nhiêu
Anh mở nhạc cho em nghe
Bản nhạc có câu
''trái tim mất tích''
Anh nghe cười
Em lặng thinh
Anh gọi ''Song song''
Buổi trưa có gió
Nắng cũng vàng rực rỡ dưới ngàn cây
Em không trả lời
Từ chối hay ưng thuận
Có ǵ hơn
Hai kẻ lạc loài...
Từ tiệm cà phê
Cô chủ quán kể chuyện ma quái đản
Ai cũng nghi ngờ
Người con gái ma từ biển xanh
Đứng trên tàu tị nạn
Em tin cô
Nên buồn suốt đường về
Lối dốc của hành lang pḥng trọ
Những người bạn ngoại quốc
Hỏi han khi gặp em
Họ biết mùa hè em trở lại
Mùa hè em có anh
Để lặng nghe nhau nói
Em nói tiếng miền Nam
Khen che quê anh đẻ
Miền quê nào cũng ly loạn hả anh?
Nằm bên anh buổi tối
Em kể về con sâu
Ngă xuống chết bên ḍng sông nhỏ
Làn nước cuốn nhanh
Chẳng c̣n chút bóng h́nh
Như em với anh
Nh́n về quê hương xa thăm thẳm
Chợt hăi hùng thấy mất mát từng ly...
Cuộc t́nh tự thiếu nhiệt thành như thế, nhưng khi nàng tạm rời
xa chàng để trở về Hoston th́ lại khác:
Khi trở về Houston
Chuyến xe lửa cuối
Kêu từng hồi
Em dấu anh giọt lệ
Ngọn đèn mù mù
Đường mưa chẳng ngớt
Xa anh rồi
Chiếc ghế xoay tṛn
Một giọt lệ rơi
Làm sao phân tách và xác định được giọt lệ của nàng? Nàng
luyến tiếc chàng chăng? Nàng khóc phút sum họp ngắn ngủi chăng? Hay
là nàng khóc v́ thói quen mỗi khi chia tay với kẻ đă ăn nằm cùng
nàng? Cuộc t́nh của nàng, tâm trạng của nàng rất mù mờ trên những
ḍng thơ của bài ''Giọt lệ''. Chúng khoác lờ mờ bóng khói huyền hoặc,
lớp sương mịt mùng. Trong thi ca, chúng trở nên quyến rũ v́ chúng
khiến người đọc phải bần thần tra vấn mọi chi tiết của vận sự. Và
chúng ta sẽ đặt nhiều dấu chấm hỏi ở từng chặng cuộc gặp gỡ giữa
chàng và nàng.
*
* *
Khi nói đến t́nh yêu là phải nói luôn đến kỷ niệm. T́nh yêu
như chiếc gương, kỷ niệm là cái giá dựng gương, hai cái đi liền nhau.
Thiếu cái giá th́ gương không thể dựng lên. Thiếu kỷ niệm, t́nh yêu
lấy ǵ để kể lể, để soi sáng tâm t́nh người trong cuộc?
Kỷ niệm t́nh yêu của Hàn Song Tường không thuần túy là kỷ niệm
thơ mộng. Nó chỉ có khung cảnh tầm thường, nếp sống mặt ngoài b́nh
thường. Nhưng tác giả nh́n sâu vào nó, đă gặp cả một trời giông băo
trong ly nước, gặp cả một cuộc hổn mang trong đáy ao nhỏ, dưới mặt
phẳng trải gương. Nhờ đó, nếp suy tư của chị thêm sâu sắc, thêm nặng
oằn hệ lụy. Xin đọc bài
Tháng chạp
Như con gió
C̣n ǵ mà giữ
Như cánh chim
Chẳng ngại đường xa
Tháng Chạp đến một lần mê thiếp
Sầu thương xưa c̣n một chút nghi ngờ
Đừng bay nữa
Cánh chim in mặt nước
Với hàng cây
Chiếc lá ĺa cành
Tháng Chạp vô t́nh rơi chiếc lá bay
Quấn quít măi bước chân qua tội nghiệp
Em cứ thở
Với gió mùa heo hút
Bằng phù du
Bằng câu nói của ai
Đời chia phôi một nửa con người
Nửa thầm kín trong tim em sống sót
Uống cạn hết từng giọt mưa tháng chạp
Tháng xanh xao trên dấu tích người
Cuối năm em về
Mặt đất tinh khôi
Trần thế đó
Mà người chẳng biết
Như măi măi
V́ sao để nhớ
Để lăng quên
Để ai đó của em
Để mà chi
Cánh gió - chim ngàn
Như giấc mộng
Thổi qua cơn hồng thủy
Cánh cửa hẹp người về chia chác
Tháng chạp gần - gần một giải tay
B́nh minh tàn
Hoàng hôn tím phương xa
Người có thử một chuyến đi biệt xứ
Người có biết - mặt hồ in bóng nhạn
Cánh chim giăng - để gió cuốn đi
Cuốn cả em đi - cuốn cả lá đi
Đường xa tắp - cánh chim lăn trong
gió
Đường mưa bụi - nghe mưa say mướt
Mặt hồ xưa- cùng bóng dáng em
Để một lần chợt đến rồi quên.
Bài thơ mượn cây trụi lá, chiếc lá ĺa cành, cánh chim, mặt hồ
in bóng nhạn, hơi gió mạnh để dựng bối cảnh. Quá ít. Nhưng cớ sao
người đọc vẫn cảm thấy hơi may heo hút tỏa lạnh khắp bài thơ. Tâm sự
cô đơn của tác giả, những ṿ xé tâm tư trước cái ẩn mật của cuộc
t́nh, trước vận sự hiện diện rồi mất hút của người t́nh, ngần thứ ấy
chất từng tảng bóng tối vào bài thơ. Niềm ưu tư về về cái phù ảo vô
thường, về cái bi thảm phận người đă khơi cho mùa đông trong thơ một
chiều sâu hun hút về phương diện ư t́nh. Tháng chạp của Hàn Song
Tường khác biệt rất nhiều bài thơ của các trường phái khác.
Mùa hạ, nơi tác giả định cư cũng ghi cho cho chị một vài kỷ
niệm không vui, nhưng không hẳn là buồn bă tiêu cực. Nỗi niềm se sắt
của chị lờ mờ trộn lẫn từng chuỗi suy tư lan man, cái này kế tiếp
cái kia gần như đến ngút ngàn. H́nh ảnh mùa hè trong thơ chị có một
vài chất liệu để dưng lên bối cảnh: nắng chói ḷa, góc phố, hàng rêu
xanh, vùng bán khai, cơm mưa sa mạc, ngày cuối mùa trở băo, thành
phố trung nam đông dân... Tất cả những thứ đó chỉ được tác giả kể ra
chứ không được chị miêu tả. Chúng không phải để giúp cho tác giả vẽ
nên một bức tranh mùa hạ mà là để cho chị dùng làm đầu mối khai
thác tâm t́nh, nhân sinh quan, ư nghĩ của ḿnh. Mùa hạ của Hàn Song
Tường là một mùa hạ sưu tập những kỷ niệm tràn trề những ư nghĩ miên
man về quá khứ nhàn nhạt, về hiện tại vô vị, về tương lai không một
dự phóng rơ rệt. Nó không hấp dẫn đối với kẻ du ngoạn đến viếng
thăm. Nhưng trong thi ca, đó là một mùa hạ đặc thù thắp sáng tài
năng của nhà thơ. Và nhà thơ dùng xúc cảm và suy tư của ḿnh để biến
nó thành một mùa hạ không trùng lẩn với mùa hạ trong thơ của ai
khác.
Mùa hạ
Cho hết mùa nắng hạ
Rồi mai đây với nắng cũng tàn phai
Nắng chói ḷa - nắng rọi bạc người
Những buổi sớm trôi hoài lặng lẽ
Mùa hạ trở về
Lời nói chung t́nh kết liễu
Dấu thời gian thay đổi muôn màu
Như h́nh nhân đứng măi góc trời
Như đôi mắt trong ḷng người thất chí
Cho hết mùa nắng hạ
Nơi cỏ cây bốc khói sương đêm
Em đếm quá một ngày
Trở lại đầu mùa
Từng góc phố hàng rêu xanh héo úa
Mai người đi trăm năm
Cánh tay sương gió
Đêm nóng mê man
Mùa hạ chết t́nh nghèo
Em đợi quá hai ngày
Lời nói xa xa cổ tích
Mơ hồ - âm điệu
Xin giữ hết cho em
Thời gian bất kể - mặt trời nắng về
khuya
Cơn mưa sa mạc
Chuyến xe tốc hành
Thất lạc muôn thu
Em ở đây
Như kẻ văn minh - đợi người man rợ
Vùng bán khai - trườn dốc ngọc ngà
Cơn gió đầu mùa
Giấc mộng phiêu du
Như sinh mạng
Đổi một lần vượt biển
Đêm ngủ mơ - mùa hạ trắng t́nh giă
biệt
Thoảng đời nhau
Mà lệ ứa kẽ tay
Khúc hát trầm ḿnh
Thành phố ân t́nh
Gió cùng tận - ngày cuối mùa trở băo
Cho hết mùa nắng hạ
Cuộc vui buồn thổi quét đôi ta
Cuộc vui buồn mọc nhánh mù ḷa
Niềm bí mật
Vết chàm nơi t́nh yêu tội nghiệp
Cho hết mùa nắng hạ
Ngón tay vàng dấu mặt trời
Thành phố trung nam dư giả con người
Muôn dặm nhớ kẻ không c̣n gốc tích
Em cứ đợi
Thêm một ngày rồi hết
Thêm một hôm mất biệt hư hao
Em thức trọn đêm - tiếng không trung
đổi gió
Thành phố tận t́nh hóa kiếp xanh xao
*
* *
Có thể t́nh yêu tan vỡ hay dang dở sẽ làm cho thi nhân khởi
hứng khi trước tác loại trử t́nh ca hơn. Ở ngoài đời, ai mà không
thích cuộc t́nh tṛn trịa, một chung cuộc hạnh phúc. Nhưng cuộc t́nh
hồng ánh đèn đêm tân hôn như thế khi vào trong văn chương trở nên
ngắn hơi, không kéo dài ngân vang và âm vọng suốt con đường dài thăm
thẳm trong tâm tưởng người đọc. Hồi mới lớn lên, thế hệ chúng tôi cứ
thích xem loại tiểu thuyết có kết cuộc chia ĺa như ''Đôi bạn'' của
Nhất Linh, ''Hồn bướm mơ tiên'' của Khái Hưng, ''Một truyện t́nh
mười lăm năm về trước'' của Lưu thị Hạnh (một bút hiệu của Hồ Dzếnh).
Khi xem chớp bóng, chúng tôi cứ xem đi xem lại những cuốn phim có
cái kết cuộc sinh ly tử biệt như phim ''Love is a many splendored
thing'' của Henry King phóng tác theo quyển tiểu thuyết tự truyện
''A many splendored thing'' của nữ sĩ Han Suyin (Hàn Tố Anh).
Những cuộc t́nh trong thi ca của Hàn Song Tường tuy không có
cảnh tử biệt sinh ly, nhưng vẫn là cuộc t́nh không hạnh phúc. Đó
cũng không phải là những cuộc t́nh bất hạnh, nhưng giữa đôi lứa yêu
nhau có nhiều vấn đề: vết thương đất nước chưa phai, mụt ung thư của
lịch sử vẫn lan rễ, những thắc mắc siêu h́nh cứ liên tục xâm chiếm ư
nghĩ của kẻ trong cuộc, những mâu thuẫn nội tại luôn ray rứt trong
tâm tư, những nghịch lư trong đời sống cứ tiếp diễn thường nhật,
những nghi vấn trong đủ mọi lănh vực chưa ổn thỏa v.v... Thơ t́nh
yêu của Hàn Song Tường chẳng những không suông trơn cạn cợt mà nó
được cái nh́n của chị phóng chiếu vào những lănh vực nhiêu khê phiền
toái để thơ thăng hoa lên một cương vị cao hơn. Tuy lên cao mà thơ
chị vẫn đượm nhuần chất thơ, không vướng mắc dăm ba lư luận đáng
ghét, không bỏ rơi chất thơ để tránh khỏi trạng thái khô khan.
Khúc âm xưa
Bóng tối vẫn là nơi người ở
Trăng bỏ đi ai cũng bỏ đi
Ta cúi xuống bên thềm trăng gọi
Khúc âm xưa trí mỏng ơn tàn
Người cứ tưởng trăng ĺa phố cổ
Biển
quá xa ta ở quá xa
Người cứ nghĩ ta đi biền biệt
Dấu thiên thu, chuyện cũ, biển sầu
Hai mươi năm ta về phố chợ
Hỏi thăm nhau ta biết nói sao
Bóng tối vẫn là nơi người ở
Ta ôm ngườivới nỗi hư hao
Ta ôm người ta đau như giết
Chút tàn hơn người ngộ trong ta
Con nước biếc trôi hoài ở cơi
Cố t́m về muôn dặm bao la
Người cứ mặc bóng trăng và biển
Biển cô đơn biển vỡ tan đi
Người cứ mặc như ta không đến
Trùng dương xưa biển động thầm th́
Ta ôm nguời ta đau như cắt
Từng vết thương từng nỗi ngậm ngùi
Đêm vẫn xuống tận cùng bóng tối
Nằm bên người với nỗi tàn phai
Yêu nhau
trong nghịch cảnh, trong thiên tai, trong hoạn nạn càng làm đậm thêm
chất lăng mạn, làm mối t́nh thêm thần thánh, thêm thiết tha pha trộn
cái đắng đót rất dễ say ḷng người. Cái thiên tai, cái nghịch cảnh
trong thơ Hàn Song Tương là những cái phản ảnh do tâm trạng của đôi
lứa yêu đương phóng chiếu ra để thắp sáng một cách gay gắt cái đẹp
của bài thơ.
Rừng nhiệt đới
Nắng đă thiếp bên rừng nhiệt đới
Chiều đă tàn ḥa với gió vừa lên
Cây cứ trẻ mặc thiên thu hối hả
Bạn trăm năm, xin ngỏ một lời nguyền
Con nước chảy loáng nhanh như cắt
Xướt máu tuôn đọng tím trên cành
Em như thể con dơi bay lăng mạn
Thả trôi lần tự vận không thành
Nắng vẫn chiếu qua rừng nhiệt đới
Xơa lên cây lơa thể đổi màu
Như em đă hóa thân mầu mật
Con dơi bay ṿng một bờ lau
Đêm nguyệt thực treo nghiêng ṿm cây cỏ
Ngủ đi anh con nước trở về nguồn
Em ru nhỏ câu ca dao kỳ lạ
Anh nghe rồi cứ ngỡ một lời kinh
Rừng nhiệt đới ch́m trong âu yếm
Đêm tương tư lồng lộng tiếng yêu đương
Em rửa mặt không bao giờ biết khóc
Con dơi bay chưa lỡ một lần đường
Ngủ đi anh thả dài cơn mê đẹp
Rừng bao dung che chở bước đôi ta
Con dơi đă quên những ngày xưa cũ
Bạn trăm năm, rừng nhiệt đới nở hoa
Thơ Hàn
Song Tường không nhiều h́nh ảnh. Thường thường chị lấy ngoại cảnh
như bờ băi, trùng dương, sông hồ, núi đồi, trăng sao, cây cỏ, hoa lá,
chim bướm làm chát liệu cho thơ. Bóng tối và ánh sáng làm nổi bất
từng khung cảnh với nét đậm bóng nhạt. Âm thanh, nhạc khúc đưa thơ
ra khỏi cảnh cuốn phim câm hay khúc phim bị hỏng phần nhạc đệm.
Ở bài ''Rừng
nhiệt đới'', nét tạo h́nh không sắc sảo, không táo tợn hoang dă lắm.
Nhưng không khí khá gay gắt may nhờ những lời nói âu yếm và an ủi
của nàng (nhân vật xưng em) mà bài thơ trở thành khúc nhạc ru (la
berçeuse).
Bài ''Khu
rừng cháy'' có thể xóa mất dấu tích nơi kỳ hẹn rong chơi của đôi lứa
yêu nhau. Nhưng dù sao th́ ''chúng ta mất hết, chỉ c̣n nhau'' (nói
theo Vũ Hoàng Chương). Tai nạn lớn bỗng biến thành thiên tai. Nhưng
thiên tai trong thơ không có ǵ ghê gớm, cái kết cuộc vẫn có hậu, dù
là để lại phế tích hoang tàn. Nhưng dù sao, chàng vẫn đau khổ. Cánh
rừng khi chưa bị cháy đă làm nhân chứng những kỷ niệm ǵ cho chàng
mà tác giả không nói ra. Nhưng chắc chắn là chàng hạnh phúc khi chạy
rong xuyên qua rừng. Khi rừng đă bị thiêu hủy, trái tim chàng bị một
dấu ấn khốc liệt khắc sâu nên vừa một ngày đêm tóc chàng đă bạc một
bên. Có phải cánh rừng kia c̣n là biểu tượng một ṭa lâu đài tráng
lệ và nguy nga mà chàng đă tàng trử một dĩ văng diễm ảo, những lư
tưởng huy hoàng, những dự phóng hào hứng? Bây giờ th́ nó chỉ c̣n là
than nguội tro tàn, có thể làm cho cuộc sống chàng bị lột trần những
ước vọng chăng? Con người đă mất sạch ước vọng, không thấy bên chân
trời tương lai lóe sáng một viễn ảnh nào th́ đương sự t́m đâu ra lẽ
sống cùng điểm tựa tinh thần?
Khu rừng cháy
Em nh́n khu rừng cháy
Lửa cao cao một trời
Em thấy anh xuôi ngược
Chạy xuyên cánh rừng chơi
Em đỡ anh đứng dậy
Cánh tay đă mệt nhoài
Ḷng bỗng dưng tội nghiệp
Một kẻ thử cuộc vui
Gió cao cao lên măi
Lửa tắt dập đêm qua
Những tàn tro lưu lạc
Phất phới giữa phong ba
Ôi - Rừng xưa đă chết
Ngàn đời chẳng c̣n nhau
Cánh rừng xưa đă hết
U uất biệt giang đầu
Em nh́n khu rừng cháy
Tàn vừa một ngày đêm
Em thấy anh không ngủ
Tóc đă bạc một bên
*
* *
Trong cuộc t́nh
hay trong cuộc đời, mầm mống thiên tai có nhiều bộ mặt để phát tác.
Thi nhân thường làm nhân chứng cho các cuộc lộng hành của nó để suy
ngẫm những bí ẩn trong cuộc sống. Dù không t́m ra cái gốc rễ của nó,
kẻ khác gán một cách gượng gạo cho nó là cái định mệnh do Thượng Đế
trừng phạt chúng sinh trong cơn thịnh nộ hung hăng. Nhưng thi nhân
lại không nghĩ như thế. Họ mường tượng đến một lư do thâm huyền hơn,
một nguyên nhân cao xa bí ẩn hơn mà ngôn ngữ nhân loại không đủ khả
năng diễn tả.
Hàn Song
Tường không giải mă một cơn băo mùa hạ. Chị chỉ nói lên những cảm
nghĩ khi đối diện với cái bí nhiệm của nó cùng cái oan khốc thảm
thương của phận người. Cơn băo hạ cũng có thể làm chúng ta liên
tưởng đến miền Nam Việt Nam bị rơi vào tay Cộng quân miền Bắc vào
tiết sơ hạ 30/ 4/ 1975 để rồi dân miền Nam bắt đầu bị áp lực sau bức
màn tre. Nhưng tác giả không chịu làm thơ thời cuộc đâu. Biến động
vào mùa hè năm 1975 đă được hàng ngh́n nhà thơ tài tử hay nhà thơ
chuyên nghiệp khác khai thác tả tơi xơ mướp rồi. Hàn Song Tường cố
t́nh phóng đại cái biến động ấy vào nhân loại để bài thơ mênh mông
t́nh ư hơn và nhất là không rơi vào đường cũ lối ṃn mà các nhà thơ
thời thế say sưa đeo đuổi.
Cơn băo hạ
Cơn băo hạ giữa vùng trời tháng hạ
Vời lên cao trong nỗi nhớ một ngày
Em đă hiểu giá tự do lịch sử
Hoài băo của chàng bỏ lại rùng vây
Em chẳng thể nh́n vào đêm dĩ văng
Vương vấn trong cơn mưa gió rực trời
Có nỗi đam mê thăng hoa trầm lặng
Trở về nguồn nguyên thủy thuở yên vui
Em vẫn giận trăm năm là cơn băo
Ném xuống thân em sương ảo mông mênh
Em ngỡ tưởng ấm một vùng ngực lạnh
Trong vực sâu đáy mắt trầm luân
Con dốc cuối, cuối đời ta c̣n lại
Một gịng sông một ảo ảnh phù du
Những vương vấn đường lộ tŕnh trốn bỏ
C̣n lại đời một khoảng trống thờ ơ
Ôi dĩ văng đă tận cùng miên viễn
Chỉ c̣n nhau trong lối ngơ trầm kha
Cơn băo hạ tắt ngoài khung cửa mở
Đă vật vờ nh́n bức tử đời ta
Cũng vậy,
bài ''Vượt'' chỉ là cuộc vượt biên để kẻ trốn lánh bạo quyền t́m
đất nước biết tôn trọng nhân quyền. Nhưng tác giả đâu muốn chỉ kể
lại cuộc giỡn bóng Tử Thần của kẻ t́m về miền Đất Hứa. Chị muốn
phóng chiếu lên tâm tưởng người đọc những vấn đề thâm viễn hơn. Vượt
thoát cái ǵ? Ái t́nh hay nhục cảm? Ám ảnh hay ác mộng? Đam mê oan
nghiệt hay thân phận ngục tù trong kiếp nô lệ tinh thần? Hay vượt
nhưng cạm bẫy siêu h́nh nào khác? Chúng ta cứ tha hồ mà suy nghĩ
kiếm t́m những điều ngoài cuộc vượt biên v́ tác giả đă đào sẵn cho
bài thơ một nội dung thăm thẳm qua thứ ngôn ngữ huyền ảo, rất thơ
cho bài thơ.
Trong bài
thơ ''Vượt'', tiếng chân được coi là tiếng nhạc đệm (musique de
fond) cho diễn biến cuộc vượt thoát. Nhưng tiếng chân của ai? Của kẻ
rượt đuổi những người đi t́m tự do? Hay tiếng chân của kẻ chạy lánh
bạo hành? Hay tiếng chân vang trong ám ảnh, trong ảo tưởng của kẻ
vượt từng chặng đường kinh hoàng? Nào ai biết đích xác sự thật của
tiếng chân đó. Bởi không biết rơ nên độc giả mới phân vân lẫn bàng
hoàng và đi lạc vào cơi thơ do tác giả Hàn Song Tường hồi nào không
hay. Cơi thơ mà đầy dẫy chữ sao nghĩa vậy, minh bạch một cách trơ
trẻn th́ đâu c̣n là cơi thơ nữa. Nó phải chập chờn mờ ảo trong ánh
sáng soi rọi chập chờn của ngọn đuốc chong giữa đêm rừng sâu. Nó
phải mộng mị như ánh trăng trải lên gương hồ huyền bí.
Vượt
Anh có nghe tiếng chân
Lạc trong cơn mưa gió
Anh có nghe tiếng gọi
U uất từ ngàn lau
Đêm - đêm dài tĩnh lặng
Từng bước từng bước mau
Anh có nghe tiếng chạy
Dồn dập cơi thiên hư
Em, tấm ḷng đă lạnh
Thoáng ảo ảnh phai mờ
Anh có nghe hơi thở
Ấm ướt giữa ṿng tay
Chút huơng t́nh dă nguội
Có ấm đủ đêm nay
Từng bước xa từng bước
Cơn mưa vượt hàng dài
Ngừng, c̣n nghe tiếng chạy
Đường biên giới chia hai
Cũng đề tài vượt biên, nhưng thay v́ bằng lộ tŕnh như trong
bài ''Vượt'', th́ đây là cuộc vượt biên bằng thủy tŕnh rồi bằng hải
tŕnh. Nhưng tác giả đâu chịu kể lể suông trơn về cuộc vượt sông
vượt biển để t́m về bờ bến của đất nước tự do. Chị ngắm biển, nghĩ
đến thân phận con người, rồi đưa ḍng suy tư lên những cung bậc cao
hơn cái hoàn cảnh hiện tại. Chị thả tâm trí đi sâu vào cái bát ngát
trải dài trên mặt biển để nghĩ đến cái vô cùng vô hạn nào khác chỉ
có trong khái niệm con người mà không bao giờ con người có thể chứng
nghiệm được. Xin đọc bài
Mất tích
Người bỏ sông ra biển
Đêm tháng năm xanh biếc thủy triều
Biển ân cần
Người có b́nh yên?
Đêm thật ngắn
Ta xin làm tiếng sóng
Người cứ ngỡ
Ta chân nhân - huyễn mộng
Nên trăm năm v́ tựa cuộc vui
Người nhắn ta
Tự biến
Tan đi
Đừng quay về
nữa
Cuộc vượt biên
bằng đường biển của Hàn Song Tuờng ở đây thoát khỏi cái khung chật
hẹp được xây dựng theo lề lối kiến trúc nhàm mắt của đa số nhà thơ
vượt biên khác. Chị không than thở cảnh ngộ nước mất nhà tan, không
rên rỉ thương nhớ quê cha đất tổ, không cằn nhằn ch́ chiết trước
viễn ảnh phải sống tạm dung nơi đất khách quê ngưới, không ó ré đả
kích bạo quyền... Thế có nghĩa chị không xài những chất liệu cũ rích
cũ x́ đă bị các nhà thơ quá khích với tấm ḷng thù hận nặng chĩu đă
nhai đi nhai lại như bă trầu nát ngướu rồi. Chị dùng chuyến vượt
biên để mở rộng một chân trời thơ thật mới, thật bao la. Chị lợi
dụng cuộc xa lánh bạo hành và cường quyền để mở một vài cánh cửa
trong muôn vàn cánh cửa đă từng đóng kín cái bí nhiệm của hiện hữu.
Xin đọc tiếp:
Người hát cho
ta nghe
Điệu nhạc tương
tư
Biển lộng gió
âm vang muôn kiếp
Người vẫn giận
Muốn ta thành
bọt nước
Ngàn năm sau
chẳng thể làm người
Cho ta xin
Giả một cuộc
chơi
Như sân khấu
Vở kịch đời đă
khép
Cuối tháng năm
Người vẫn c̣n ở
biển
Gởi cho ta
Chén nước biển
đầy
Ta uống mặn
nước mắt
Lan trong ta -
quấn quít máu ta
Và hóa kiếp
Biến ta xa lạ
Ta sợ hăi
Như ngày bỏ xứ
Biệt quê hương
Thoát cuộc cháy
rừng
Ta thấy ta kỳ
lạ muôn trùng
Nên quanh quẩn
người nói ta mất tích
Từ một biến
động lịch sử của dân tộc chúng ta, Hàn Song Tường dùng làm bàn đạp
đi vào vấn đề siêu h́nh. Cái bản lănh đó không phải nhỏ nhít tầm
thường. Nó phải có một đột biến lạ lùng và khởi sắc trong phút cảm
hứng để chị thăng hoa đề tài của thơ ḿnh lên một mức độ cao rộng và
xán lạn hơn.
Ngay trên
đất nước định cư (có thể là Hoa Kỳ) trong cuộc di chuyển từ một địa
danh này sang một địa khác, Hàn Song Tường thật sự đă t́m được sự tự
do để chị làm cánh bướm rong chơi. Và chị xem như ḿnh đă đoạt được
giấc mơ tuyệt đối, một hoài băo tối hậu. Nhưng vận sự lại biến
chuyển theo một chiều hướng khác. Bài thơ có thể chứa một ẩn dụ:
hạnh phúc, tự do ở trước mặt ḿnh mà ḿnh không chịu nắm bắt. Ḿnh
lại cứ t́m nó ở nơi ḿnh tưởng tượng. Nếu nó không phải là ảo ảnh,
th́ là cạm bẫy khoác vóc dáng huy hoàng để lừa phỉnh ḿnh, đưa ḿnh
vào đau khổ nếu không phải là địa ngục.
Lăng du
Nắng thắp sáng
trong mắt em sâu thẳm
Mặt trời huy
hoàng chờ đón em sang
Nắng bên đó
Long lanh trên đá
Cắt chân em tuôn máu từng hàng
Máu đă thắm gót chân em đỏ rực
Anh cầm xem
Non ửng vết thương
Đá cứa nát trong ḷng em giông băo
Nắng mù trời ngồ ngộ con đường
Anh dặn ḍ
Đừng sang bên ấy
Phong thổ người có thích hợp em đâu
Cánh bướm ham chơi
Lăng du phố lạ
Thử một lần nắng ngập chói chiêm bao
Người ta kể với anh
Con lư ngư mắc cạn từ trăm năm vẫn sống
Nhưng thay h́nh dổi dạng dị thường
Ừ
- phong thổ nơi xứ này cũng vậy
Em thở từng ngày
Như mọc cánh sau lưng
Nắng bàng hoàng trên môi em lặng lẽ
Ngôn ngữ cơi trần kiều diễm dung quang
Em mua quyển sách
Gởi về anh tháng trước
Trời tự do nắng ấm từng trang
Anh lại nói
Đừng sang bên ấy
Lỡ mai đẩy chẳng hợp xứ người
Anh quên mất
Trần gian là một
Xứ sở nào ngăn cánh buớm thanh xuân
Anh lai bảo
Đọc từng trang sách
Ví em như một hiện hữu ân cần
Nhưng xứ người chẳng cho chị kịp làm quen với khí hậu. Chị bơ vơ lạc
loài trong sự tự do. Chị bị thua cháy túi trong canh bạc cuộc đời.
Chị bị dị ứng bởi nhiều chuyện siêu h́nh khác. Cho nên chị trở về
nơi có người yêu của ḿnh, nơi ḿnh đă dung thân từ bao năm trước.
Chúng ta cũng có thể nghĩ rằng bài thơ này nói đến tác giả
muốn bỏ xứ sở Việt Nam để t́m đất nưóc tự do, nhưng rồi thất vọng
trở về. Nghĩ như thế cũng làm cho ư t́nh bài thơ thêm phong phú, nếu
có nghĩ sai đi nữa. Bài thơ nào đến độc giả bằng nhiều ư tưởng tuy
hơi khác biệt nhau, nhưng với điều kiện là phải có một mẫu số chung
th́ là một bài thơ thành công ở chỗ biến ảo vạn trạng thiên h́nh.
Cái mẫu số chung của các ư tưởng trong thơ là chuyến trở về chốn cũ
của người thiếu phụ v́ nàng dị ứng nơi thị trấn mới.
Em bước vào ngưỡng cửa
Nắng hanh vàng trải như chiếu hoa
Anh hỏi thăm
Đồng tiền xấp ngửa
Nơi xứ người em được em thua
Em mỉm cười
Đồng tiền bạc nghĩa
Em trắng tay nhưng không tiếc bao giờ
*
* *
Thơ Hàn Song Tường thường có nghĩa đôi. Nghĩa đen đă đẹp, mà nghĩa
bóng càng thâm thúy hơn. Và cứ thế, Hàn Song Tường dùng đề tài một
con ngựa hồng ''xa bờ sông tri ngộ'' (sic) chạy theo một hướng vô
định trong bóng đêm, không phải với một ư thức mù ḷa đâu, mà nó
đến t́m một cơi tuyệt vời trong trái tim người yêu đă chết. Nó chạy
bên ḍng sông tuôn nước cuồn cuộn réo sôi , trong tiếng thê thiết
của mười phương đất trời, tức là trong niềm chia sẻ tâm sự của thiên
nhiên. Bóng đêm phủ kín nên nó không nhận thấy vết ruồi son tức là
cái hảo tướng của hạnh phúc ḿnh. Chạy sa đà như thế đến cảnh
ngộ''ngựa đă cùng đường đất đă hoang tàn'' (sic). Nhưng con ngựa
hồng biểu tượng cho ai? Phải chăng đó là người yêu của nhân vật xưng
em? Phải chăng đương sụ muốn chia sẻ cuộc đời với nó ? Chúng ta chỉ
biết rằng sau bao lần bôn ba, nó không biết hạnh phúc ở nơi nó như
nốt ruồi kia. V́ nó u mê nên không biết ḿnh có sẵn người yêu. Cho
nên dù có chạy miệt mài, nó vẫn đứng bên kia biên giới của cuộc tao
ngộ hạnh phúc. Nhưng sau khi ngủ nghỉ sảng khoái tṛn một ngày nên
khi thức tỉnh, nó chợt thấy nốt ruồi son hảo tướng sáng hớn hở trên
ngực ḿnh và nhân vật xưng em sẵn sáng chia với nó từng nhánh yêu
thương (sic). Những nhánh đó có thể từ một cây rườm rà hay cũng có
thể từ một cánh rửng sầm uất.
Bài thơ nói lên cái ẩn dụ như sau: hạnh phúc ở sẵn nơi ta, v́
quá tham vọng, quá hối hả nên ta mê muội chạy đi t́m kiếm ở nơi
khác, ở đâu đâu ấy. Nhưng khi tâm ta lóng lặng, ta mới thấy hạnh
phúc chăng ở ngoài ta, mới gặp được người cùng ta yêu nhau chân
thành.
Ngựa hồng
Ngựa hồng chạy trên bờ sông lạnh
Từ đáy sông trăm nhánh dội từng cơn
Em môi má vệt nắng vàng loang vỡ
Chân bước sang đường phiêu bạt như không
Ôi một cơi trái tim người quá văng
Tiếng thở dài như tiếng nấc mười phương
Ngựa hồng đến giữa ḷng em hoang dă
Con nước sông cuồn cuộn một đường
Đêm đă thiếp ngựa hồng ngừng chạy
Gịng nước sông gióng từng nhịp miên man
Trong một góc bóng trăng run tiếng gọi
Ngựa đă cùng đường đất đă hoang tàn
Đêm yên lặng chờ người từ biên giới
Chia cách nhau bằng tiếng phụ phàng
Đêm che đậy nốt ruồi son nhu nhuận
Dưới tay người một điệu tương quan
Đêm níu kéo gịng nước sông trôi nổi
Đất trời nào ta lại v́ nhau
Trăng khóc mướt bên ngựa hồng mỏi vó
Giọt lệ vơi đầy giọt lệ chứa chan
Hăy trở lại bờ sông hiền tri ngộ
Nhiệt t́nh em chia từng nhánh yêu thương
Ngựa hồng ngủ tṛn một ngày trỗi dậy
Nốt ruồi son vui trên ngực dị thường
Con người thơ của Hàn Song Tường thường hay hoang mang, không biết
đâu là chân hạnh phúc, đâu là thiên đường riêng biệt của ḿnh và đâu
là khuôn mặt thật (diện mục bản lai chăng?) của người yêu ḿnh. Cho
nên ở bài ''Hóa trang'' chị tŕnh bày một khuôn mặt hóa trang của
người yêu ḿnh, chị nhận bắt gặp ở mỗi khuôn mặt cái bất hạnh của
đương sự và luôn cả cái bất hạnh của ḿnh. Tuyệt vời thay, chính cái
bất hạnh đó đưa chị vào một cơi thơ tha thiết ư t́nh. Tuy nhiên khi
chàng hóa trang nhật thực dù có ''Thân chàm trăm vết ố''/ ''Ngời
sáng một đêm vui'' (sic), tuy có hậu giữa tai ương nhưng cũng bừng
sáng một chút hạnh phút dù hạnh phút chỉ kéo dài một đêm.
Hóa trang
Chàng hóa trang như nước
Trôi giạt dưới chân em
Kiếp mưa xưa đă tận
Mịt mù con suối đêm
Chàng hóa trang như đá
Lạnh lùng đến ngàn năm
Trăng dơi soi muôn dặm
Điệu buồn từng phiến lăn
Chàng hóa trang như ảnh
Đêm thức giấc ngại ngần
Trong tay em bóng dáng
Vỡ tan ngày hư sinh
Chàng hóa trang nhật thực
In trên da mặt trời
Thân chàm trăm vết ố
Ngời sáng một đêm vui
*
* *
Hàn Song Tường đến với thi ca bằng tiếng vang từ đáy thẳm tâm hồn
ḿnh. Ư thơ của chị như liên kết bằng thứ tơ mong manh . Ư thơ không
xếp theo hệ thống rơ ràng và mật thiết nhau nên độc giả đôi khi bắt
hụt ư của chị. Tâm sự trong thơ của chị không quá đậm đà đến độ thô
kệch. Nó có tảng đậm bóng nhạt hài ḥa nhau. Trong tảng đậm hay
trong bóng nhạt ẩn náu biết bao t́nh ư sâu xa được bộc lộ khéo léo.
Xếp lại mớ bản thảo
trong chùm thơ của Hàn Song Tường, bút giả có cảm tưởng tiêu cực như
sau: Vết thương trong tâm hồn tác giả, vết thương ở ngoài cuộc sống
của chị có vẻ được băng bó cẩn thận, nhưng chưa chắc chúng đă chịu
khép miệng nói chi đến chuyện lành lặn hay biến thành sẹo.
Tâm hồn
mang thương tích đă làm ra thơ Hàn Song Tường đậm nét siêu h́nh hay
mở một trời tư tưởng cho chị để chị đem vào thơ. Đó cũng là một hiến
lễ huy hoàng cho một tác giả tận tụy với văn chương gần 20 năm qua.
Hồ Trường An |