|
|
Sự thật đằng sau chiếc yếm
bỏ ngỏ |
|
|
Trịnh
Thanh Thủy |
|
Gần đây Hà Nội tưng
bừng với cuộc triển lăm ảnh Để hiểu hơn về một Hà Nội xưa, do tạp
chí Xưa và Nay phối hợp với Thư viện Hà Nội tổ chức. Báo chí toàn
quốc đều loan tin và viết bài phóng sự về cuộc triển lăm hiếm có đă quy tụ
được nhiều nhà sưu tập ảnh, trong đó có nhà sưu tập bưu ảnh nổi tiếng
người Pháp Philippe Chaplain.
Trong số các bài viết
có một bài viết "Lư lịch bằng ảnh của một thuộc địa" của Kiều Trinh gây sự
chú ư đến người đọc nhiều nhất. Nó tạo sự ngạc nhiên không những bằng vài
tấm ảnh áo yếm của phụ nữ bị bóc vỏ mà c̣n bằng những lời tuyên bố đáng
suy ngẫm của một hội viên hội khoa học là ông Lê Cường và những nhận xét
của nhà nhiếp ảnh Hữu Bảo.
Đây là một trích đoạn:
Trong số hơn 100
chủ đề được trưng bày trong triển lăm này, những tác phẩm về sinh hoạt
hàng ngày thu hút người xem hơn cả. Một chủ đề được người xem quan tâm và
đặt nhiều dấu hỏi là áo yếm. Điều kỳ lạ với người xem là độ "hở hang" của
những phụ nữ này. Trái với quan niệm "hiện hành" của nhiều người về sự kín
đáo của người Hà Nội, phần lớn người trong ảnh đều mặc áo yếm mà hở ngực.
Chiếc yếm chỉ che kín phần giữa ngực, c̣n hai bầu ngực th́ lại hoàn toàn
lộ ra!
................................................................
Về điều này, ông
Lê Cường, hội viên hội Khoa học lịch sử nói: "Điều này chứng tỏ, nho giáo
đă không chạm tay đến tất cả mọi người trong xă hội. Và trong dân gian,
tín ngưỡng phồn thực vẫn có sức sống riêng. Điều này không chỉ thể hiện rơ
qua những cảnh yêu đương trên những thạp đồng Đào Thịnh, bia chùa Tứ Liên
mà c̣n tồn tại trong sinh hoạt thường ngày. Và ngay cả những người có ư
thức nho giáo th́ các cụ cũng chỉ nho lúc đông người thôi. Điều đó xin
được khẳng định là không hề dung tục".
Ông Cường cũng cho
rằng không nên nghi ngờ về tính "dàn dựng" phi thực tế của bộ ảnh này bởi
chúng được xây dựng trên tinh thần dân tộc học rất rơ nét. Tuy nhiên,
chính v́ thế, bên cạnh tính tư liệu, nó không tránh khỏi cái nh́n về người
Việt Nam như một dân tộc lạc hậu.
"Sắp xếp chân
thực"- ḍng chảy khác của nhiếp ảnh
Cũng đánh giá cao
tính chân thực của các tác phẩm trong triển lăm, nhà nhiếp ảnh Hữu Bảo
nhận xét: "Những bức ảnh ở đây thể hiện rất rơ tâm thế của một "nước lớn"
khi tiếp cận những thông tin lư lịch bằng h́nh ảnh của các thuộc địa của
ḿnh. Với những tấm bưu thiếp đẫm ư thức quảng bá du lịch, người xem sẽ
hiểu, xứ chồng con ḿnh đang sống là như thế này".
"Các tác phẩm được
chụp bởi những tay máy chuyên nghiệp và điều quan trọng là họ rất tôn
trọng văn hoá ....
Càng nh́n những tấm
ảnh hở hang của phụ nữ Việt Nam xưa, tôi càng nghi ngờ, càng thấy rơ tính
dàn dựng phi thực tế trong chủ ư của người chụp và dă tâm của người phổ
biến chúng vào bưu thiếp như một phương tiện quảng bá ngành du lịch hay
một mưu đồ chính trị gian trá của Pháp quốc thời ấy.
Nếu nh́n sâu hơn,
chúng ta thấy những bức ảnh này có sự xắp xếp của một nhiếp ảnh gia không
chân chính, dù khung cảnh được xây dựng bằng những nét mộc mạc b́nh dị của
người phụ nữ lao động thường nhật. Nó thiếu tự nhiên dù đă được dàn dựng
bằng người thật và những vật liệu làm cho giống như thật. Đó cũng chính là
gian ư nửa hư nửa thực, mập mờ đánh lận con đen của người chụp những tấm
ảnh khoả thân này.
Hăy nh́n vào khuôn
mặt người mẫu trong tấm h́nh ba cô gái đang ngồi(h́nh số 1), có một cô
đang cầm dọc tẩu hút thuốc. Chính giữa là một cô bé có lẽ với động tác
châm thuốc, c̣n hai cô kia đều mặc yếm, nhưng cả hai chiếc yếm bị vén qua
một bên với chủ ư phanh ngực ra. Khuôn mặt hai cô gái mang đầy vẻ sượng
sùng, khổ năo, đau đớn và tủi nhục hơn tâm trạng mong chờ phút sung sướng
của một người đang đợi hút. V́ sao? Ta có thể tưởng tượng ra đằng sau
chiếc yếm bỏ ngỏ kia là một cường lực v́ người chụp là người Pháp, kẻ
thống trị hét ra lửa, kẻ nắm trong tay thân phận người dân bị trị.
C̣n cái dáng ngồi
chàng hảng mời gọi của một trong hai cô gái ngực trần nữa, tiết lộ rơ ràng
ở đây có sự sắp đặt của một tay phó nḥm chuyên nghề chụp ảnh khiêu dâm!!!
|
|
|
Tôi trộm nghĩ
cái thời xa xưa đó( có thể là 1888), chắc chưa có nghề người mẫu
khoả thân cho các tay chụp h́nh chuyên nghiệp tha hồ chụp như bây
giờ, nhất là các tay phó nḥm lại là người Tây Phương. Và vào những
năm người Pháp bắt đầu đô hộ chúng ta chưa có phong trào lấy Tây
cũng như sự hiện diện của nhà thổ(ra đời khoảng 1940 trở đi) . Vậy
th́ ba giả thuyết: người mẫu chuyên nghiệp, vợ Tây và gái giang hồ
có thể bỏ qua một bên.
Chỉ có giả
thuyết cuối cùng là những người dân lao động quê mùa này bị ức hiếp,
bắt buộc phải tuân thủ làm theo mệnh lệnh "bắt cởi phải cởi, bắt
chết phải chết" của người chủ nô lệ. |
H́nh 1 |
|
|
|
Khuôn mặt nô lệ buồn
bă, chịu đựng của tấm h́nh số 2 cũng vậy, nó thuần túy một tấm h́nh khoả
thân trần trụi không một nét nghệ thuật văn hoá nào cả. Chiếc áo yếm nô lệ
này không có nét hấp dẫn nửa kín nửa hở nào như các nhà phê b́nh ngày nay
hay ca tụng vẽ vời đầy rẫy trên các trang web. Nó chỉ mang một tính lịch
sử đau đớn của tổ tiên ta mà thôi. |
Tôi rất ngạc nhiên gần như shốc khi
thấy các tấm h́nh này và tự hỏi không lẽ các bậc phụ nữ tổ tiên ta
ngày xưa hở hang đến thế sao. Trong khi từ bé mẹ tôi răn dạy tôi
rằng: "Con gái phải kín đáo, áo mặc chớ hở hang, đi đứng nhẹ nhàng
khoan thai, ngồi th́ khép chân lại, lúc nào cũng phải giữ ư tứ".
Hỏi lại th́ mẹ
tôi trả lời thế này. Thời bà ngoại tôi sống, lúc đó chưa có áo ngực(su
chiêng) th́ mặc áo yếm nhưng áo yếm chỉ là áo lót, bên ngoài phải
mặc áo ngắn, áo cánh hay áo dài. Khó khăn hơn th́ phải bịt chặt ngực
lại hay nén ngực chứ không phải hớ hênh vậy đâu. Thời Pháp thuộc,
người dân ai cũng sợ lính Tây lắm nhất là lúc chúng qua làng đi
ruồng bố. Mẹ kể, em gái của mẹ khi đó gánh hai gánh phân đi trên
đường làng, tụi Tây thấy la "gái gái" và ào tới lột quần áo cưỡng
hiếp cô (mặc cho phân rơi rớt) ngay trên đường làng trước mắt bao
nhiêu người mà không ai dám can thiệp. Do đó việc chúng bắt phụ nữ
cởi truồng hay trần cho chúng chụp h́nh là chuyện thường t́nh.
Bố tôi th́ kể
thêm về cái yếm như thế này. Gia đ́nh bên mẹ tôi khá giả nên c̣n có
áo mặc ra ngoài chiếc yếm, c̣n bên bố tôi hồi ấy nghèo quá. Bà nội
tôi chỉ có độ một, hai cái áo thôi lại c̣n bị vá chùm, vá đụp.
|
|
|
|
|
H́nh2 |
|
Bà
thường thường chỉ có mặc yếm ra đồng làm việc mà cất chiếc áo đi sợ rách,
sợ khi thời tiết trở lạnh, không có áo mà mặc. Năm Ất Dậu, nạn đói tràn
lan v́ chính sách thâm hiểm của Nhật - Pháp nhằm dồn cả một dân tộc vào
thảm họa diệt chủng. Bố tôi đi làm phu lục lộ không đủ tiền mua thực phẩm
cho cả gia đ́nh. Bà chịu hy sinh nhịn đói mà chết, để nhường miếng ăn cho
chồng, cho con. Mỗi lần nhớ tới bà, bố tôi lại rơi nước mắt ân hận không
nuôi nổi mẹ phải để mẹ chết v́ thiếu ăn. |
|
|
Qua câu truyện
trên, tôi biết thêm là người phụ nữ nhà quê thời ấy v́ nghèo không
đủ quần áo nên phải mặc phong phanh chiếc yếm không như vậy (nhưng
rất kín đáo, che hai bầu ngực), chứ không phải v́ đó là một thứ "văn
hoá phồn thực" vượt ra ngoài ṿng rào nho giáo như ông Lê Cường, hội
viên hội Khoa Học Lịch sử phát biểu.
Nếu xét theo
văn hoá truyền thống, phụ nữ Việt Nam thời ấy ăn mặc rất kín đáo,
trong lệnh vua phép nước cũng có ghi chép rơ ràng. Theo tài liệu
sách Đại Nam Thực Lục Tiền Biên, dưới thời các chúa Nguyễn, Vũ Vương
Nguyễn Phúc Khoát đă ban hành sắc dụ về ăn mặc cho toàn thể dân
chúng xứ Đàng Trong. "Thường phục th́ đàn ông, đàn bà dùng áo cổ
đứng ngắn tay, cửa ống tay rộng hoặc hẹp tùy tiện. Áo th́ hai bên
nách trở xuống phải khâu kín liền, không được xẻ mở....". Riêng tại
Kinh đô Huế, nơi luật lệ thực thi nghiêm ngặt, đàn bà ra đường
thường mặc áo dài kể cả lúc đi bán hàng rong. Tục lệ này c̣n lưu giữ
cho tới bây giờ.
Nếu xét theo thực chứng, chúng ta xem
thêm rất nhiều những bức h́nh chụp cảnh dân cư Hà Nội lúc đó, ta
thấy phụ nữ ăn mặc rất đàng hoàng, kín đáo thậm chí đến nỗi bít bùng
hai ba lớp nữa kia. Chỉ có vài ba tấm h́nh phụ nữ ở trần này nằm lẫn
lộn vào gây ấn tượng mạnh làm bẻ cong sự thật. |
H́nh 3 |
|
|
|
Khi tôi viết bài này,
qua những email truyền đi trên mạng th́ tôi và bạn bè tôi, hầu hết ai cũng
nhận được các bức h́nh khoả thân với tựa đề "H́nh ảnh phụ nữ VN khoả thân
của đầu thế kỷ trước" được phát tán và lưu hành khắp nơi. Loạt h́nh đó,
theo lối sắp xếp dàn dựng cảnh và người th́ ai cũng đoán ra cùng một nhiếp
ảnh gia là tay chơi thích chụp những h́nh ảnh khiêu dâm. Trong bộ sưu tập
ảnh hoàn toàn khoả thân này có vài ba tấm h́nh hở ngực đă được đem ra
trưng bày trong buổi triển lăm vừa qua. Tôi c̣n lưu giữ những tấm ảnh này
nhưng chỉ đưa ra ba tấm ảnh hở ngực c̣n những tấm kia hoàn toàn trần trụi
và mang đầy vẻ dung tục.
Theo tôi, việc đem
những tấm ảnh hở ngực trưng bày chen lẫn với những tấm ảnh và bưu thiếp
đứng đắn về Hà Nội xưa dễ làm người xem lầm lẫn. Điều tai hại là hậu ư tạo
nên cái nh́n sai lạc về một văn hoá và lịch sử của một dân tộc. Ai xem
xong cũng tưởng thời ấy phụ nữ Việt ta bệ rạc bên bàn hút, nhếch nhác thả
ngực trần như vậy kể cả lúc quang gánh lao động.
Điều đau ḷng hơn là
người Pháp đă dùng những tấm h́nh ngực trần ấy làm bưu thiếp. Ngày ấy bưu
thiếp rất phổ thông và đa dụng. Người ta xử dụng bưu thiếp với nhiều mục
đích như phát triển nghệ thuật, thương mại như du lịch và chính trị như
truyền bá một tư tưởng nổi loạn hay h́nh ảnh một lănh tụ.
Nếu việc khai thác
chiếc yếm bỏ ngỏ như một ư đồ chính trị, người Pháp đă dùng những tấm bưu
thiếp này lăng nhục phụ nữ Việt Nam như một dân tộc thuộc địa mọi rợ. Nó
cũng có tác dụng lôi cuốn đàn ông Pháp càng thấy thích thú hơn trên con
đường nhập ngũ viễn chinh qua Việt Nam.
Bàn rộng thêm một
chút về chiếc áo yếm xưa.
Thực ra, đôi bờ vú
luôn luôn là niềm hănh diện của phụ nữ, là niềm hoan lạc của phái nam mà
cũng là thức ăn thiên nhiên dinh dưỡng vô bờ của trẻ nhỏ. Chiếc yếm che
ngực đă được tạo ra như một trang phục truyền thống không những để che
thân mà c̣n là một vật làm đẹp(yếm lụa, yếm gấm) cho các phụ nữ khá giả có
tiền, có của. Việc kín/hở hay cởi /mặc áo yếm đă móc ngoặc vào đức hạnh
các phụ nữ như một đặt để trói buộc vô h́nh. Người đàn bà Việt Nam bị các
ông đồ Nho bắt phải đậy, các ông Tây buộc phải cởi, thật là tội cho họ. Họ
phải câm khi bị lăng mạ, bị bóp cổ, bị hành hạ, đánh đập, giết chóc, đối
xử phi nhân như một món đồ chơi mà không có chọn lựa, không có tiếng nói.
Sống mà như hấp hối, không cười, không vui, cô thế và cô đơn. Đă thế, nỗi
thống khổ của cái nghèo, cái sợ, cơn đói kinh niên, áp lực chồng con theo
đuổi họ măi như cái bóng thiết tha nhất. Họ sống lặng lẽ như những bóng
ma. Nhưng khác với bóng ma ở chỗ họ kiên cường phục vụ chồng, nuôi nấng
con cái và nhất là hy sinh mạng sống lúc cần phải hy sinh. Như câu chuyện
của bà nội tôi, của người đàn bà trong truyện "Anh phải sống" của Khái
Hưng.
Pascal có một suy
tưởng, viết tóm tắt như thế này : "Con người, ai cũng có dĩ văng, kỷ niệm
là dĩ văng của một cá nhân. Quốc gia nào cũng có dĩ văng, lịch sử là một
dĩ văng của một dân tộc! Cá nhân, ai cũng yêu kỷ niệm của ḿnh th́ dân tộc
nào cũng phải yêu lịch sử của họ"
Tôi là một công dân
Việt Nam, dù dĩ văng dân tộc tôi thế nào, tôi vẫn yêu mến lịch sử dân tộc
tôi. Dù những h́nh ảnh phụ nữ Việt Nam xưa bị lăng nhục như thế nào tôi
vẫn yêu mến họ. Những người đàn bà yếu đuối kia là tổ tiên tôi, họ là mẹ
là bà cố, bà sơ của người Việt chúng ta hiện nay, dưới bất cứ hoàn cảnh
nào (kể cả khi lịch sử bị bẻ cong) tôi vẫn coi trọng họ. |
Trịnh Thanh Thủy |
|
* Bài viết này là
quan điểm cá nhân trong suy luận và giả thuyết riêng của người viết. Từ
những tư duy này nếu có xảy ra một ngộ nhận đáng tiếc nào, th́ việc ấy
ngoài ư muốn của người viết. |
Tài liệu tham khảo |
―
Lư lịch bằng ảnh của
một thuộc địa-Kiều Trinh |
http://www.baomoi.com/Home/VanHoa/www.sgtt.com.vn/Ly-lich-bang-anh-cua-mot-thuoc-dia/3801039.epi
|
―
Để hiểu hơn về một Hà Nội xưa
|
http://www.laodong.com.vn/Home/De-hieu-hon-ve-mot-Ha-Noi-xua/20101/172030.laodong |
|
|
Trang Nhà
: |
|
|
Tiếp nhận thư tín
: |
|
|
|
|
|